Medicatie bps manon zonder 051108 (versie7)

Medicatie bij de borderlinepersoonlijkheidsstoornis

Medicijnen kunnen behulpzaam zijn in de behandeling van mensen met een borderline
persoonlijkheidsstoornis (BPS). Ze kunnen de ernst van sommige verschijnselen verminderen. Er zijn
echter geen medicijnen die de stoornis kunnen genezen. Voor uiteenlopende klachten en gedragingen
kunnen verschillende medicijnen worden gebruikt (naar het model van Ingenhoven en Rinne 2007,
opgenomen in de Multidisciplinaire Richtlijn Persoonlijkheidsstoornissen 2008). Indien, naast een BPS
een andere psychische stoornis aanwezig is, dient die eerst waar mogelijk met medicatie behandeld
te worden.
In deze folder lees je meer over de verschillende medicijnen waarvan in goed uitgevoerde
onderzoeken de effecten op klachten van BPS zijn aangetoond.
Voor- en nadelen van het gebruik van medicatie
Voor je medicatie gaat gebruiken, is het van belang om de voor- en nadelen zorgvuldig tegen elkaar af
te wegen. Vraag advies aan een psychiater die zich verdiept heeft in medicatie bij mensen met een
BPS, iemand waar je vertrouwen in hebt (of kunt krijgen). Zet met hem of haar de klachten op een rij
en onderzoek de verschillende opties. Laat je goed voorlichten over de te verwachten effecten en ook
over de mogelijke bijwerkingen. Overweeg samen om ook weer met medicatie te stoppen, als je er
niets mee opschiet, nadat je het middel in een voldoende hoge dosering en voldoende lang hebt
uitgeprobeerd. Sommige medicijnen dienen stapsgewijs te worden opgebouwd en afgebouwd. Stop
dus niet plotseling op eigen houtje met je medicatie.
Om te beoordelen welke medicijnen in aanmerking kunnen komen, is het van belang te bekijken welke
klachten op de voorgrond staan. Hierbij kan de volgende indeling van de symptomen en gedragingen
behulpzaam zijn.
A. Verstoringen van het denken: achterdochtig zijn, verwardheid en het horen van stemmen. Een
lage dosis van een antipsychoticum vormt hier de behandeling van eerste keus. Als dit helpt, kan het
ook de stemming verbeteren evenals de impulsiviteit, boosheid en vijandigheid. Wanneer een lage
dosering onvoldoende helpt, dient deze te worden verhoogd.
B. Impulsieve gedragingen: dit betreft gedragingen zoals suïcidepogingen, zelfverwonding,
gewelddadig gedrag, eetbuien, alcohol- en/of drugsmisbruik, wisselende seksuele contacten,
geldverspilling, gokken en woede-uitbarstingen. Bij deze gedragingen kan een stemmingsstabilisator
(topiramaat, valproaat of lamotrigine) of een modern antidepressivum (SSRI) worden voorgeschreven.
Bij gevaarlijk gedrag kan tevens een lage dosis van een antipsychoticum noodzakelijk zijn.
C. Verstoring van het gevoelsleven: hieronder vallen stemmingswisselingen, depressieve
stemming, boosheid, prikkelbaarheid en angst. Deze symptomen kunnen behandeld worden met een
modern antidepressivum (SSRI) of een stemmingsstabilisator (topiramaat, valproaat of lamotrigine).
Bij aanhoudende angstklachten kan ook een lage dosis van een antipsychoticum worden gegeven.
Dissociatieve klachten zoals vervreemding van jezelf of jouw omgeving, kunnen ook voorkomen bij
een BPS. Er is geen wetenschappelijk onderzoek dat een gunstig effect van medicijnen op deze
klachten bevestigd.
Hieronder zal van de genoemde medicijnen een korte beschrijving volgen.
Overzicht van de verschillende medicijnen

De medicijnen die hieronder genoemd worden, zijn niet geregistreerd voor de behandeling van de
BPS (zogenoemd off-label medicatie), maar ze zijn wel bij deze stoornis onderzocht. De doseringen
die vermeld staan in de bijsluiter zijn zodoende niet altijd van toepassing op de BPS.
Antidepressiva
Antidepressieve medicijnen kunnen bij BPS invloed hebben op depressieve klachten, angst,
stemmingswisselingen en impulsiviteit. Je moet er rekening mee houden dat het enkele weken duurt
voordat het positieve effect van antidepressieve medicijnen merkbaar wordt. Soms ontstaat er een toename van angstklachten in de eerste twee weken (als je met de medicatie begint). Bijwerkingen treden soms al snel op. Deze verschijnselen zijn per medicijn wisselend, lees daarvoor de bijsluiter. Er worden verschillende groepen onderscheiden: Moderne antidepressiva, waaronder de serotonine heropname remmers (afgekort met SSRI). Deze hebben de voorkeur boven de andere antidepressiva. Klassieke antidepressiva, waaronder de tricyclische antidepressiva (afgekort met TCA). Deze worden over het algemeen afgeraden bij BPS.
Antipsychotica
Antipsychotica kunnen invloed hebben op de aan psychose gerelateerde symptomen, impulsieve
gedragingen, sombere stemming, boosheid, vijandigheid, prikkelbaarheid en angst. Ook bij deze
medicijnen kan het enkele weken duren voordat het effect optimaal is. Bijwerkingen treden niet bij
iedereen op als de dosering beperkt blijft, maar kunnen wel voorkomen.
De antipsychotica worden in twee groepen verdeeld:
klassieke antipsychotica die al langere tijd bestaan (waaronder haloperidol, pimozide, pipamperon, zuclopentixol) nieuwere of atypische antipsychotica (waaronder olanzapine, quetiapine, risperidon en aripiprazol). Van middelen uit beide groepen is aangetoond dat ze effectief kunnen zijn bij BPS. Ze verschillen
vooral aanzienlijk in de aard van de bijwerkingen.
Stemmingsstabilisatoren en anti-epileptica
Lithium, de oudste en meest bekende stemmingsstabilisator voor bipolaire stoornissen, is nauwelijks
onderzocht bij BPS en heeft veel bijwerkingen. Daarom is lithium geen eerste keuzemiddel. De
nieuwere stemmingsstabilisatoren topiramaat, valproaat en lamotrigine zijn beter onderzocht bij BPS.
Topiramaat en valproaat kunnen met name bij impulsiviteit, boosheid of prikkelbaarheid
voorgeschreven worden. De stemmingsstabilisator carbamazepine wordt bij BPS afgeraden.
Benzodiazepinen
Kalmeringstabletten en slaaptabletten zijn medicijnen die tot de groep van de benzodiazepinen
behoren. Deze medicijnen hebben slechts een beperkte plaats in de behandeling van een BPS omdat
ze soms een averechts effect hebben. Klachten zoals angst en slaapproblemen kunnen tijdelijk wel
verminderen, maar als je ze langere tijd achter elkaar gebruikt, werkt de medicatie niet meer goed. Je
raakt eraan verslaafd. Op momenten van crisis worden deze medicijnen wel kortdurend
voorgeschreven, met de bedoeling ze weer tijdig te stoppen.
Aandachtspunten bij het gebruik van medicatie

Inname van de medicatie
Bij de meeste medicijnen is het van belang dat ze regelmatig en volgens voorschrift worden
ingenomen, omdat de medicatie dan pas het gewenste effect kan geven. Als je het moeilijk vindt om
de medicatie elke dag in te nemen, probeer dan een vast moment op de dag te kiezen waarop je de
medicatie inneemt. Vaak is het prettiger als het onderdeel wordt van een routine, bijvoorbeeld voor het
slapen gaan of bij het ontbijt.
Dosering
De dosering van de medicijnen wordt per persoon vastgesteld. Vaak wordt gestart met een lage
dosering, om de kans op bijwerkingen te verminderen. Verdraag je het medicijn redelijk, dan kan de
dosering geleidelijk worden opgehoogd tot het gewenste resultaat is bereikt.
Controle
Van belang is om met enige regelmaat, zeker in de beginfase van het gebruik van medicatie, een
evaluatie af te spreken met de arts/psychiater die de medicatie voorgeschreven heeft. Maak hierover
afspraken met jouw arts/psychiater.
Gebruik van alcohol en drugs
Bij alle genoemde medicijnen wordt gewaarschuwd voor het tegelijkertijd gebruiken van alcohol en/of
drugs samen met de medicatie. Deze middelen kunnen het effect verminderen en de bijwerkingen van
de medicijnen versterken.
Hoe lang blijven gebruiken
Hierover zijn uit onderzoek weinig gegevens bekend. Vaak wordt in een onderzoekssituatie de
medicatie gedurende een beperkte tijd onderzocht (bijvoorbeeld zes weken tot enkele maanden). Het
is dus op basis van het beschikbare wetenschappelijk onderzoek moeilijk te zeggen, hoe lang iemand
de medicatie zal moeten blijven gebruiken. Overleg hierover met jouw arts/psychiater. Ook andere
zaken zijn dan van belang, bijvoorbeeld een zwangerschapswens.
Deelname aan het verkeer
De medicijnen die in deze folder zijn beschreven verminderen het concentratie- en reactievermogen.
Het is dan ook niet toegestaan een motorvoertuig te besturen onder invloed van deze middelen.
Overleg hierover met jouw arts/psychiater.
Interacties met andere medicijnen
Sommige medicijnen versnellen de afbraak van andere medicijnen in de lever, waardoor deze minder
werkzaam kunnen zijn. Een bekend voorbeeld is de versnelde afbraak van de anticonceptiepil door
stemmingsstabilisatoren waardoor de pil niet meer veilig is en je zwanger kunt raken. Overleg met je
arts of je niet beter een “zwaardere” anticonceptiepil kunt gaan gebruiken. Belangrijk is om alle
medicijnen die je gebruikt (ook die je zelf gekocht hebt bij de drogist) te melden aan jouw arts en
apotheker.
Bronvermelding
Ingenhoven, T., & Rinne, T. (2007). Medicamenteuze behandeling. In E.M.H. Eurelings- Bontekoe,
W.M. Snellen & R. Verheul(Red.), Handboek persoonlijkheidspathologie. Houten: Bohn Stafleu van
Loghum.
Een op hol geslagen flipperkast (e-mail dialoog over medicatie bij borderline tussen cliënt en
psychiater). www.moeilijkemensen.nl
Landelijke Stuurgroep Multidisciplinaire Richtlijnontwikkeling (2008). Multidisciplinaire Richtlijn
Persoonlijkheidsstoornissen.CBO. Utrecht: Trimbos-instituut.
Met dank aan Lennart Stoker en Annemarijn Brons voor het lezen van de tekst en hun waardevolle
opmerkingen en tekstbureau Kamelot (www.tekstbureau-kamelot.nl) voor het redigeren van de tekst.
Colofon:
Manon Zonder, psychiater Altrecht Centrum Jongvolwassenen Utrecht
Theo Ingenhoven, psychiater Symfora Groep, Centrum persoonlijkheidsstoornissen Amersfoort
november 2008

Source: http://www.moeilijkemensen.nl/docs/MedicatieBPS051108.pdf